หากจะเชื่อเรื่องระลึกชาติ แสดงว่า ต้องยอมรับเรื่องชาติ ภพ ว่าเป็นเรื่องมีอยู่จริง เรื่องระลึกชาติ ในเชิงวิทยาศาสตร์นั้นเป็นเรื่องอธิบายได้ยาก หลักการของวิทยาศาสตร์คือความรู้เชิงประจักษ์ที่ศึกษาถึงเหตุและผล คือ มีผลการศึกษาชัดเจนว่า ชาติภพ เกิดจากอะไร ทำไมจึงระลึกชาติได้ นักวิทยาศาสตร์หลายท่านระบุว่า เรื่องชาติภพ ค่อนข้างเป็นเรื่องที่วิทยาศาสตร์จะยอมรับได้ยาก
ส่วนหากอธิบายเรื่องนี้ ตามหลักพระพุทธศาสนา ในพระไตรปิฎก จิตที่ผ่านการฝึกอย่างดีแล้วจนเกิด บุพเพนิวาสานุสติญาณคือ ความรู้ถึงเรื่องที่เกิดมาแล้วแต่หนหลัง จิตทึ่ฝึกอย่างดีจะมีความพิเศษสามารถระลึกชาติได้ แต่ผู้เข้าถึงบุพเพนิวาสานุสติญาณแล้ว จะไม่ยึดติดกับชาติ ชรา มรณะ แล้วคือไม่ได้มีความสนใจเป็นห่วงในการเกิด ในการเปลี่ยนแปลงของสังขารหรือชีวิต ความแก่เฒ่าหรือแม้แต่การดำรงอยู่หรือจะตายจากไป สิ่งเหล่านี้ไม่ได้เป็นเหตุผลที่พระที่มีญาณระดับนี้ท่านจะห่วงอีกแล้ว คือ ไม่ว่าท่านจะรู้หรือจะไม่รู้ก็ไม่มาสนใจไม่มายึดติดอีกแล้วว่าชาติที่แล้วเป็นอะไร ชาตินี้ทำไมจึงเป็นเช่นนี้
ผลการศึกษาเรื่องระลึกชาติโดยศึกษาจากพระไตรปิฎกพบว่า การระลึกชาติ เป็น ปรากฏการณ์ทางจิตที่มนุษย์สามารถจะระลึก หรือย้อนระลึกถึงชาติ(การเกิดขึ้นแล้ว)ในอดีตของตนไม่ได้หลายรูปแบบ บางคนอาจระลึกชาติได้เองโดยอัตโนมัติหลังการเกิดใหม่ไม่นาน บางคนระลึกได้เมื่อสะกดจิต บางคนระลึกได้เมื่อบำเพ็ญสมาธิจนจิตใจสงบนิ่งเป็นบุพเพนิวสานุสติญาณ แนวคิดพื้นฐานในพระไตรปิฎกเกี่ยวกับการระลึกชาติมี 2 รูปแบบ คือ คำสอนเรื่องการเวียนว่ายตายเกิด และคำสอนเรื่องกรรมหรือกฎแห่งกรรม เพราะเมื่อทำกรรมย่อมได้รับผลแห่งกรรมที่เรียกว่าวิบาก การระลึกชาติเป็นไปได้ทั้งสุขและทุกข์เพราะอำนาจแห่งกรรมจะพาไป