ศาลกรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ และเรือหลวงพระร่วง ตั้งอยู่บนเนินเขาทางตอนเหนือต้นหาดทรายรี ตำบลหาดทรายรี สร้างขึ้นเพื่อเป็นอนุสรณ์สถานของพลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ องค์พระบิดาของทหารเรือไทย หรือที่ประชาชนทั่วไปมักเรียกพระองค์ท่านว่า “เสด็จเตี่ย” นอกจากนี้พระองค์ยังได้ทรงศึกษาวิชาแพทย์แผนโบราณอย่างจริงจังจนสามารถรักษาโรคภัยไข้เจ็บได้ จึงทรงรับรักษาผู้ป่วยในนาม “หมอพร” โดยไม่คิดค่าใช้จ่ายใด ๆ พระตำหนักกรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ เป็นสถานที่ที่มีความสำคัญทางประวัติศาสตร์และเป็นแหล่งเรียนรู้เกี่ยวกับพลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอาภากรเกียรติวงศ์ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ หรือ "เสด็จเตี่ย" ผู้ทรงได้รับการยกย่องเป็น "องค์บิดาแห่งทหารเรือไทย"
ประวัติความเป็นมา
พระตำหนักแห่งนี้สร้างขึ้นในสมัยที่พระองค์ทรงดำรงตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงทหารเรือ (พ.ศ. 2463-2466) เพื่อใช้เป็นที่ประทับและบัญชาการกองทัพเรือในบริเวณอ่าวชุมพร ซึ่งเป็นพื้นที่ยุทธศาสตร์สำคัญทางทะเลของประเทศไทยในขณะนั้น นอกจากนี้ พระองค์ยังทรงใช้สถานที่แห่งนี้เป็นที่พักผ่อนพระอิริยาบถและรักษาพระอาการประชวร
สถานที่ที่น่าสนใจในบริเวณอนุสรณ์สถาน ได้แก่ ศาลกรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ (หลังใหม่) ที่สร้างขึ้นบนเนินเขาทางด้านเหนือของศาลหลังเดิม ภายในประดิษฐานรูปหล่อของพลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ ให้ประชาชนทั่วไปได้สักการะ ตัวศาลตั้งอยู่บนเรือรบหลวงพระร่วงจำลองที่หันหน้าออกสู่ทะเล เป็นจุดที่มองเห็นทิวทัศน์ของหาดทรายรีได้ชัดเจนตลอดเวิ้งอ่าว
ศาลกรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ (หลังเก่า) ตั้งอยู่เนินด้านล่างศาลหลังใหม่ ใกล้กับเรือรบหลวงชุมพร ซึ่งบริเวณนี้เป็นที่ตั้งของพระตำหนักที่พระองค์สิ้นพระชนม์
มณฑปหลวงปู่ศุข ภายในมีรูปหล่อของหลวงปู่ศุข พระเกจิอาจารย์ชื่อดังแห่งวัดปากคลองมะขามเฒ่า จังหวัดชัยนาท ซึ่งเป็นพระภิกษุที่กรมหลวงชุมพรฯ เคารพนับถือเป็นครูบาอาจารย์
เรือรบหลวงชุมพร เป็นเรือตอร์ปิโดขนาดใหญ่ มีความยาว 68 เมตร และความกว้าง 6.55 เมตร เป็นเรือที่ปลดประจำการแล้วเมื่อวันที่ 26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2518 ต่อมาในปี พ.ศ. 2522 กองทัพเรือได้มอบเรือลำนี้ให้มาตั้ง ณ หาดทรายรี เพื่อเป็นอนุสรณ์รำลึกถึงกรมหลวงชุมพรฯ
สวนสมุนไพรหมอพร อยู่บริเวณเนินเขาด้านล่างใกล้กับทางเข้า เป็นโครงการของกระทรวงสาธารณสุข เพื่ออนุรักษ์สมุนไพรที่มีคุณค่า สืบทอดเจตนารมณ์ของ “กรมหลวงชุมพรฯ” หรือ “หมอพร” ของชาวบ้าน เปิดทุกวันเวลา 08.00-20.00 น. ไม่เสียค่าเข้าชม การเดินทาง จากตัวเมืองชุมพร ใช้ทางหลวงหมายเลข 4001 (ชุมพร-ปากน้ำ) ต่อด้วยทางหลวงหมายเลข 4119 จนถึงสามแยกตำบลปากน้ำ ให้เลี้ยวขวาเข้าใช้ทางหลวงหมายเลข 4098 ตรงไปประมาณ 7 กิโลเมตร จะพบศาลกรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ตั้งอยู่บนเนินเขาทางตอนเหนือต้นหาดทรายรี รวมระยะทางจากตัวเมืองชุมพรประมาณ 20 กิโลเมตร
ปัจจุบัน พระตำหนักกรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์และศาลกรมหลวงชุมพรฯ เปิดให้ประชาชนทั่วไปเข้าชม เพื่อเป็นแหล่งเรียนรู้เกี่ยวกับประวัติศาสตร์ทหารเรือไทยและพระประวัติของพระองค์ นอกจากนี้ ยังเป็นสถานที่ที่ทหารเรือและประชาชนทั่วไปให้ความเคารพสักการะและรำลึกถึงพระองค์