กระบวนพยุหยาตราทางชลมารค คือ กระบวนเสด็จพระราชดำเนินทางน้ำของพระมหากษัตริย์ เป็นราชประเพณีไทยที่มีมาแต่โบราณ มีตั้งแต่สมัยอยุธยา ธนบุรี และรัตนโกสินทร์ ขบวนจะเคลื่อนไปตามแนว เรือในกระบวนมีการสลักโขนเรือเป็นรูปสัตว์ในเทพนิยาย หรือเทพเจ้า อันมีความหมายถึงพระเกียรติของพระมหากษัตริย์
ในสมัยอยุธยาใช้เรือออกลอยกระทง ในพระราชพิธีจองเปรียง ต่อมามีในเวลาเสด็จฯแปรพระราชฐานไปยังหัวเมือง หรือเสด็จฯ ไปทอดผ้ากฐิน มักใช้เรือรบโบราณเข้ากับกระบวนเรือยิ่งใหญ่
สมัยกรุงธนบุรี สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ทรงสร้างเรือขึ้นใหม่ทั้งชุด แต่ส่วนใหญ่ใช้ในการรบ มีการแห่เรือสำคัญ คือ ในการพระราชพิธีสมโภชรับพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรเมื่อ พ.ศ. 2324 ที่อัญเชิญมาจากเวียงจันทน์ โดยอัญเชิญมาที่พระนครศรีอยุธยา มี
สมัยกรุงรัตนโกสินทร์ มีการรื้อฟื้นขบวนกระบวนพยุหยาตราชลมารค สมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ทรงสร้างเรือขึ้นมาใหม่อีก 67 ลำ ซึ่งมีทั้งเรือพระที่นั่ง เรือกระบวนปิดทอง เรือพิฆาต และฃเรือแซง ซึ่งเป็นเรือที่สำคัญ เป็นที่รู้จักมาจนเท่าทุกวันนี้ ในรัชกาลต่อมามีการสร้างเรือเพิ่มขึ้นมาอีก
ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ได้มีการจัดกระบวนพยุหยาตราชลมารคทั้งสิ้น 17 ครั้ง
ในรัชกาลปัจจุบัน มีการจัดกระบวนพยุหยาตราชลมารค 1 ครั้ง คือ กระบวนพยุหยาตราชลมารค (ใหญ่) จากท่าวาสุกรี พระราชวังดุสิต ไปยังท่าราชวรดิฐ พระบรมมหาราชวัง ในการพระราชพิธีบรมราชาภิเษก พุทธศักราช 2562 เมื่อ 12 ธันวาคม พ.ศ. 2562 (เลื่อนการจัดกระบวนจากเดิมในวันที่ 24 ตุลาคม พ.ศ. 2562 เนื่องจากกระแสน้ำที่เพิ่มระดับในแม่น้ำเจ้าพระยา)
เนื่องในวโรกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 6 รอบ 28 กรกฎาคม 2567 ได้จัดให้มีขบวนพยุหยาตราทางชลมารค ในวโรกาสที่ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม การพระราชพิธีเสด็จพระราชดำเนินถวายผ้าพระกฐิน ณ วัดอรุณราชวรารามราชวรมหาวิหาร ในวันอาทิตย์ที่ 27 ตุลาคม 2567 การจัดขบวนเรือพยุหยาตราทางชลมารคในครั้งนี้ ใช้เรือพระราชพิธีจำนวนทั้งสิ้น 52 ลำจัดขบวนเป็น 5 ริ้วความยาว 1,200 เมตร กว้าง 90 เมตร โดยใช้กำลังพลประจำเรือในขบวนเรือพระราชพิธีจำนวนทั้งสิ้น 2,200 นาย ถือเป็นพระราชพิธีที่มีขบวนพยุหยาตราทางชลมารค ลำดับที่สองในรัชสมัย
ขอบคุณภาพโดย @ธนะชัย ป้อม
