วันพิพิธภัณฑ์ไทย ตรงกับวันที่ 19 กันยายนของทุกปี มีขึ้นเพื่อกระตุ้นเตือนให้สังคมตระหนักในบทบาทหน้าที่ของพิพิธภัณฑ์ในฐานะแหล่งเรียนรู้สำคัญของชาติ นอกจากนี้วันนี้ในปี2417 ยังเป็นวันที่ประเทศไทยเปิดพิพิธภัณฑสถานแห่งแรกให้ประชาชนทั่วไปเข้าชมด้วย
ประวัติวันพิพิธภัณฑ์ไทย เริ่มขึ้นเมื่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดตั้งพิพิธภัณฑสถานส่วนพระองค์ขึ้นเป็นครั้งแรก ณ พระที่นั่งราชฤดี ในพระบรมมหาราชวัง ต่อมาให้ย้ายวัตถุจัดแสดงจากพระที่นั่งราชฤดีมาไว้ที่พระที่นั่งประพาสพิพิธภัณฑ์ ซึ่งเป็นอาคารใหม่ที่ใหญ่กว่า ทรงเรียกว่า “The Royal Museum”
ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ย้ายวัตถุจัดแสดงทั้งหมดจากพระที่นั่งประพาสพิพิธภัณฑ์มาไว้ที่ “หอคองคอเดีย” (ศาลาสหทัยสมาคมในปัจจุบัน) เรียกว่า “Royal Siamese Museum” หรือ “มิวเซียมหลวง” โดยมีพิธีเปิด เมื่อวันที่ 19 กันยายน พ.ศ. 2417 ถือเป็นพิพิธภัณฑสถานแห่งแรกที่เปิดให้ประชาชนทั่วไปเข้าชม ผู้ดูแลกิจการมิวเซียมหลวง ณ หอคองคอเดีย คือกรมทหารมหาดเล็ก กระทรวงวัง ต่อมาทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ย้ายหอมิวเซียมหลวงมาอยู่บนพื้นที่พระราชวังบวรสถานมงคลหรือวังหน้าบางส่วน แล้วยกฐานะเป็น “กรมพิพิธภัณฑ์” ขึ้นกับกระทรวงธรรมการ (กระทรวงศึกษาธิการในปัจจุบัน) ดำเนินงานกิจการพิพิธภัณฑสถานอย่างเป็นระบบตามหลักสากล
เมื่อพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 7 ทรงดำรงสิริราชสมบัติ ได้พระราชทานพื้นที่ทั้งหมดของพระราชวังบวรสถานมงคลหรือวังหน้า ให้เป็น “พิพิธภัณฑสถานสำหรับพระนคร” (พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร ในปัจจุบัน) นับเป็นการปรับปรุงเปลี่ยนแปลงกิจการพิพิธภัณฑสถานครั้งสำคัญ จากเดิมเป็นพิพิธภัณฑสถานประเภททั่วไป มาเป็นพิพิธภัณฑสถานที่รวบรวม สงวนรักษา และจัดแสดงโบราณวัตถุ ศิลปวัตถุ อันเป็นมรดกทางวัฒนธรรมของชาติ ทรงให้การสนับสนุนการดำเนินงานพิพิธภัณฑสถานให้เป็นไปตามแนวทางสากลมากยิ่งขึ้น โดยเฉพาะกฎ ระเบียบ ข้อบังคับต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้อง ซึ่งถือเป็นแนวทางการบริหารจัดการพิพิธภัณฑสถานไทยในเวลาต่อมา
ในปี พ.ศ. 2538 คณะรัฐมนตรีได้มีมติเห็นชอบให้วันที่ 19 กันยายนของทุกปี เป็น “วันพิพิธภัณฑ์ไทย” กระทรวงวัฒนธรรม โดยกรมศิลปากรในฐานะหน่วยงานของรัฐที่ได้รับมอบหมายให้ดำเนินงานด้านพิพิธภัณฑ์ ได้กำหนดให้มีกิจกรรมเนื่องในโอกาสดังกล่าวอย่างต่อเนื่องเป็นประจำ เพื่อเผยแพร่กิจการพิพิธภัณฑสถานในประเทศไทย และช่วยกระตุ้นเตือนให้สังคมตระหนักในบทบาทหน้าที่ของพิพิธภัณฑ์ในฐานะแหล่งเรียนรู้สำคัญของชาติ
พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้เสด็จพระราชดำเนินพร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี ทรงเปิดพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติสำหรับพระนคร หรือพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร ในปัจจุบัน เมื่อวันที่ 10 พฤศจิกายน 2469
สำหรับ กิจกรรมวันพิพิธภัณฑ์ไทย เนื่องในวันพิพิธภัณฑ์ไทย พิพิธภัณฑ์ของหน่วยงานทั้งภาครัฐและเอกชน รวมทั้งพิพิธภัณฑ์วัด ชุมชนท้องถิ่น แหล่งเรียนรู้ สถาบันการศึกษา และเครือข่ายพิพิธภัณฑ์ในภูมิภาคต่าง ๆ ของประเทศ ได้จัดกิจกรรมขึ้นเพื่อเผยแพร่กิจการพิพิธภัณฑ์ในประเทศไทยให้เป็นที่ประจักษ์แก่ประชาคมโลก ช่วยกระตุ้นให้สังคมไทยตระหนักถึงบทบาทของพิพิธภัณฑ์ในฐานะแหล่งเรียนรู้นอกห้องเรียนสำหรับคนทุกเพศทุกวัย ได้มีโอกาสแลกเปลี่ยนความคิดเห็นและประสบการณ์ซึ่งกันและกัน รูปแบบกิจกรรมที่จัดขึ้น อาทิ การจัดเสวนาทางวิชาการ การจัดแสดงนิทรรศการเกี่ยวกับความเป็นมาและการดำเนินงานของพิพิธภัณฑ์ เพื่อให้นักเรียน นักศึกษา และประชาชนทั่วไป ได้เข้าร่วมกิจกรรมและชมความก้าวหน้าของกิจการพิพิธภัณฑ์ไทย
ขอบคุณข้อมูลจาก : พิพิธภัณฑ์รัฐสภา
ขอบคุณภาพจาก : กรมศิลปากร