ประเทศไทยถือเป็นหนึ่งในประเทศที่ใช้มอเตอร์ไซค์มากที่สุดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ จากข้อมูลของ ASEANStatsDataPortal ในปี 2566 มีจำนวนถึงกว่า 317 คันต่อประชากร 1,000 คน สูงกว่าค่าเฉลี่ยภูมิภาคเกือบสามเท่า อย่างไรก็ตาม แม้ไทยจะมีจำนวนวินมอเตอร์ไซค์นับแสนคันทั่วประเทศ และกว่าหกหมื่นคันในกรุงเทพฯ แต่วินมอเตอร์ไซค์ไฟฟ้าที่ขึ้นทะเบียนใช้งานจริงในกรุงเทพฯ กลับมีไม่ถึงหนึ่งร้อยคัน สถานการณ์นี้สะท้อนถึงความท้าทายสำคัญในการขับเคลื่อนการเปลี่ยนผ่านสู่การขนส่งที่สะอาดและยั่งยืน ทั้งที่มอเตอร์ไซค์ไฟฟ้ามีศักยภาพในการช่วยลดมลพิษทางอากาศและผลกระทบต่อสุขภาพของประชาชนได้อย่างชัดเจน
ประเด็นดังกล่าวถูกหยิบยกขึ้นใน งานเสวนาออนไลน์ เรื่อง “Moving Cities: Conversation on Mobility Transitions in Thailand” หัวข้อ “From Gasoline to Green: Enabling Electric Motorcycle Taxis in Bangkok” จัดโดย สถาบันการขนส่ง จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ร่วมกับ ภาควิชาการวางแผนภาคและเมือง คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย โดยมี ดร.อรณิชา อนุชิตชาญชัย นักวิจัยชำนาญการ สถาบันการขนส่ง จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เป็นผู้นำเสนอผลงานวิจัย
ดร.อรณิชา อธิบายว่า ปัจจัยสำคัญที่ทำให้การเปลี่ยนผ่านชะลอตัวมาจากราคามอเตอร์ไซค์ไฟฟ้าที่สูง ค่าบำรุงรักษาที่เกินกำลัง และการขาดความมั่นใจในโครงสร้างพื้นฐาน เช่น สถานีสลับแบตเตอรี่และจุดชาร์จไฟ กฎหมายและนโยบายต่างๆ ยังไม่ครอบคลุมมากเพียงพอ นอกจากนี้ความแตกต่างด้านรายได้ก็เป็นอีกตัวแปรสำคัญ ผู้ขับที่มีรายได้สูงมีโอกาสเปลี่ยนมาใช้มอเตอร์ไซค์ไฟฟ้ามากกว่าผู้ขับรายได้น้อย ทำให้การเปลี่ยนผ่านจากมอเตอร์ไซค์สันดาปเป็นไฟฟ้ายังไม่เข้าถึงกลุ่มผู้ขับส่วนใหญ่ โดยเฉพาะคนขับวินที่อาศัยมอเตอร์ไซค์ในการทำงานประจำวันซึ่งเป็นแรงงานนอกระบบที่มีรายได้ไม่แน่นอน
อุปสรรคเชิงโครงสร้างคือหนึ่งในปัญหาที่ทำให้การใช้วินมอเตอร์ไซค์ไฟฟ้ายังไม่ก้าวหน้าเท่าที่ควร เนื่องจากจำนวนผู้ใช้งานมอเตอร์ไซค์ไฟฟ้ายังมีน้อย ทำให้ผู้ให้บริการสถานีสลับแบตเตอรี่ไม่กล้าลงทุน ส่งผลให้ผู้ขับคนอื่นไม่มั่นใจที่จะเปลี่ยนมาใช้งาน รวมไปถึงความไม่สอดคล้องกันของกฎหมายและนโยบาย เช่น รถเช่าไม่สามารถขึ้นทะเบียนเป็นวินมอเตอร์ไซค์ได้ก็ยิ่งจำกัดทางเลือกของผู้ขับ และยังมีประเด็นความเป็นธรรมที่น่ากังวล เพราะหากว่าไม่มีมาตรการช่วยเหลือเพิ่มเติม ผู้ขับรายได้น้อยและผู้ที่ทำงานนอกระบบอาจถูกทิ้งไว้ข้างหลัง ตอกย้ำความเหลื่อมล้ำในสังคมมากกว่าเดิม
งานวิจัยชี้ให้เห็นว่าการส่งเสริมการใช้งานมอเตอร์ไซค์ไฟฟ้าจำเป็นต้องอาศัยนโยบายสนับสนุนหลายมิติที่ต้องเร่งให้เกิดขึ้นโดยไว ทั้งในด้านการเงิน เช่น เพิ่มแรงจูงใจทางการเงิน ผ่านการให้เงินอุดหนุน เพิ่มแรงจูงใจทางภาษี และสินเชื่อดอกเบี้ยต่ำ มาตรการเหล่านี้จะช่วยผู้ให้บริการมอเตอร์ไซค์รับจ้างและส่งสินค้าตัดสินใจเปลี่ยนมาใช้มอเตอร์ไซค์ไฟฟ้าได้ง่ายขึ้น รวมถึงการเพิ่มนโยบายที่ช่วยลดภาระค่าใช้จ่ายของผู้ใช้งาน เช่น ลดค่าธรรมเนียมการจดทะเบียน จัดให้มีที่จอดฟรีสำหรับมอเตอร์ไซค์ไฟฟ้า ในขณะเดียวกันต้องปรับและเพิ่มโครงสร้างพื้นฐานที่สำคัญให้ทัน เช่น ติดตั้งสถานีชาร์จในปริมาณที่เหมาะสม เพื่อช่วยลดต้นทุนการใช้งานระยะยาว ตลอดจนมีการสนับสนุนและมีการจัดทำมาตรการเฉพาะกลุ่ม เช่น มอเตอร์ไซค์รับจ้าง ผู้ขับขี่ผ่านแอปฯ และผู้ใช้ทั่วไป เพื่อให้ทุกกลุ่มสามารถเข้าถึงเทคโนโลยีได้อย่างเท่าเทียม รวมถึงมีการปรับเปลี่ยนกฎหมายเพื่อให้รองรับต่อการใช้รถมอเตอร์ไซค์ไฟฟ้ามากขึ้นกว่าเดิม
นอกจากนี้แล้ว ดร.อรณิชา ยังได้นำเสนอโมเดลธุรกิจสำหรับวินมอเตอร์ไซค์ไฟฟ้าที่น่าสนใจ คือ โมเดลเช่าแบตเตอรี่แบบครบชุด (Full Battery Leasing Model) ซึ่งเปิดโอกาสให้ผู้ขับไม่ต้องลงทุนซื้อรถและแบตเตอรี่เอง แต่สามารถเช่าใช้งานในลักษณะรายเดือนหรือรายปี ทำให้ควบคุมค่าใช้จ่ายได้ง่ายและลดภาระต้นทุนแรกเข้า เหมาะกับผู้ขับที่วิ่งรถเป็นประจำ แม้ว่าจะยังมีข้อจำกัดด้านความรู้สึกขาดสิทธิ์ความเป็นเจ้าของ และข้อจำกัดด้านโครงสร้างพื้นฐานของสถานีสลับแบตเตอรี่ที่ยังไม่ครอบคลุมก็ตาม แต่โมเดลนี้ถือเป็นแนวทางที่ควรทดลองและพัฒนาเพิ่มเติม เพื่อพิสูจน์ความเป็นไปได้ในการเร่งการเปลี่ยนผ่านสู่วินมอเตอร์ไซค์ไฟฟ้าในกรุงเทพฯ
ดร.อรณิชา ย้ำว่า หากต้องการให้การเปลี่ยนผ่านสู่มอเตอร์ไซค์ไฟฟ้าในกรุงเทพฯ เกิดขึ้นอย่างรวดเร็วและเป็นธรรม ต้องมีการประสานมาตรการด้านนโยบาย การเงิน และโครงสร้างพื้นฐานควบคู่กัน เพื่อให้เมืองสามารถลดมลพิษและส่งเสริมการเดินทางอย่างยั่งยืน