พระพิราพ บรมครูสูงสุดแห่งนาฏศิลป์ไทย
พระพิราพ องค์เทพผู้ได้รับการยกย่องให้เป็นบรมครูสูงสุดของนาฎศิลป์ไทย ท่านมีความศักดิ์สิทธิ์ และความสำคัญได้รับความเคารพ ยกย่องบูชาอย่างสูง เรื่องราวของพระพิราพ จากหนังสือ ‘รามายณะ’ ของอินเดีย ทั้งฉบับวาลมิกิ เบงกอล กัมปัน ฯลฯ เรียกพระพิราพว่า ‘วิราธ’ ในปรัมปราคติพระพิราพ ได้รับการยกย่องเป็นเก่งกาจในเชิงดนตรีการ
ท่านถูกเรียกว่า ‘ตุมพุรุ’ ตามความเชื่อของพราหมณ์ในอินเดียนั้น ท่านเป็นราชาแห่งคนธรรพ์ ผู้ขับกล่อมเพลงดนตรีได้ไพเราะที่สุดในสามโลก ในรามายณะ อธิบายไม่ต่างนัก ส่วนในมหากาพย์ของอินเดียคือ มหาภารตะ พรรณนาว่าตุมพุรุคือหนึ่งในสี่คนธรรพ์ที่ยอดเยี่ยมที่สุด ตุมพุรุมักปรากฏตัวคู่อยู่กับพระนารทฤาษี ในแวดวงดนตรีและการละคอน ที่เกี่ยวข้องถือท่านเป็นบรมครูสูงสุดของการดนตรีของไทย
ในพระสูตรของศาสนาพุทธคือ สักกปัญหสูตร เรียก ‘ตุมพุรุ’ ว่า ‘ติมพรุ’ เป็นราชาแห่งคนธรรพ์ มีลูกสาวชื่อนางสุริยวัจฉสา และเป็นพ่อตาของพระปัญจสิขร คนธรรพ์ผู้ดีดพิณถวายพระพุทธเจ้า ณ ถ้ำอินทสาล พระปัญจสิขรนี้เป็นครูทางดนตรีการ และนาฏศิลป์ที่คนไทยนับถืออย่างยิ่ง
ชื่อตุมพุรุปรากฎมีอยู่ในจารึกภาษาเขมร และสันสกฤต จากปราสาทสด๊กก็อกธม จังหวัดสระแก้ว ที่เรียกกันว่า จารึกสด๊กก็อกธม หลักที่ 2 สร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ. 1595 ปรากฏข้อความว่า "พักตร์ทั้งสี่ของตุมพุรุ" จารึกสด๊กก็อกธม พรรณนาถึงการที่พราหมณ์หิรัณยทามะ ถ่ายทอดสรรพวิชาใน ‘ลัทธิเทวราช' ให้แก่พราหมณ์ศิวะไกวัลย์ ปุโรหิตคนสำคัญของพระเจ้าชัยวรมันที่ 2 หลังจากนั้นลัทธิเทวราชได้มั่นคงอยู่ในอาณาจักรขอมยุคเก่าก่อน ‘พักตร์ทั้งสี่ของตุมพุรุ’ อ้างถึงสรรพวิชาที่พราหมณ์หิรัณยทามะถ่ายทอดต่อพราหมณ์ศิวะไกวัลย์
ะบ่อยครั้งที่จารึกขอมโบราณกล่าวถึงพระอิศวรในฐานเทพผู้มี 4 พักตร์ และในหนังสือ โยคะวศิษฐ รามายณะ ที่เก่าแก่ก่อนจารึกสด๊กก็อกธมราว 200 ปีเศษนั้น ระบุว่า ‘ตุมพุรุ’คือ ‘รุทร’ หรือ ‘พระอิศวร’จึงหมายความว่า ‘พระพิราพ’ นั้น คือพระภาคหนึ่งของ ‘พระอิศวร’
การนับถือพระพิราพเป็นบรมครูสืบเนื่องประเพณีการบูชา "พระไภราวะ" ของอินเดียและเนปาล พระไภราวะ คือภาคหนึ่งของพระอิศวรที่แสดงรูปกายออกเป็นยักษ์ทรงอิทธิฤทธิ์สำหรับชาวอินเดียเคารพกราบไหว้บูชา พระพิราพ โดยกราบไหว้บูชาประทานโชคลาภ อุดมสมบูรณ์ แก่ผู้ที่เคารพบูชา แรงครู พระพิราพ มีความหมายในตำนาน คือ พระอิศวรอวตาร ท่านคือ เทพอสูรผู้เป็นบรมครูสูงสุดแห่งนาฎศิลป์ และเป็นบรมครูองค์สำคัญของกลุ่มนาฎศิลป์เคารพในฐานะบรมครูผู้ศักดิ์สิทธิ์ ทรงฤทธิ์แรงครู
ตามตำนาน เชื่อว่า พระไภราวะมีฤทธิ์ในการปราบภูตผีปีศาจ เมื่อครั้งเกิดโรคระบาดคร่าชีวิตประชาชนล้มตายเป็นอันมาก คนขาดที่พึ่งจึงระลึกถึงพระไภราวะผู้ประทานชีวิตและความตาย ทรงเป็นภาคมหาปราบหนึ่งของพระอิศวร จึงได้มีการตั่งบูชาพระไภราวะแล้วโรคระบาดทั้งหลายก็ได้หายไปบังเกิดความร่มเย็นเป็นสุข การนับถือพระไภราวะ จึงมีคติบูชาแล้ว ผู้นั้นปราศจากภยันอันตราย อาถรรพณ์ทั้งปวง ทั้งยังช่วยให้สุขภาพที่แข็งแรง ปราศจากโรคภัยทั้งหลาย