เริ่มแล้ว งานเทศกาลผีตาโขน เราเลยขอพาไปรู้จักวัฒนธรรมนี้ ที่ว่ากันว่าเป็นประเพณีโบราณที่มีมานานหลายร้อยปี หรืออาจจะมีตั้งแต่เมื่อครั้งพระพุทธศาสนาเข้ามาเผยแพร่ในประเทศไทย
สำหรับ ผีตาโขน หรือ ผีตามคน มีที่มาจากเรื่องเวสสันดรชาดก เมื่อพระเวสสันดรหมดเคราะห์ เสด็จออกจากป่ากลับคืนพระนคร เชื่อกันว่ามีบรรดาผีป่าทั้งหลายได้ติดตามมาส่งเสด็จถึงในเมือง พอมาถึงเมืองก็แสดงความเป็นผีของตนด้วยการละเล่นสนุกสนานต่างๆ
ชาวบ้านที่อำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย จึงประดิษฐ์หน้ากากผีตาโขนขึ้นตามจินตนาการของตน ด้วยโคนทางมะพร้าว และหวดนึ่งข้าวเหนียว แล้ววาดเส้นระบายสีอย่างสวยงาม ผีตาโขนแต่ละตัวมักสวมเสื้อกางเกงที่ตัดจากเศษผ้าหลากสีสัน แต่ละตัวถืออาวุธที่ส่วนปลายทาสีแดงสดใส ผีตาโขนทั้งหลายชอบที่จะใช้อาวุธไล่จี้สาว ๆ ให้วิ่งหนีกันอย่างสนุกสนาน
โดยงานประเพณีแห่ผีตาโขนเป็นส่วนหนึ่งของงานบุญผะเหวด จัดในช่วงเดือนกรกฎาคม แบ่งเป็น 3 วัน คือวันแรกเป็นวันแห่พระอุปคุต วันที่สองเป็นวันแห่ผีตาโขน และวันสุดท้ายจะเป็นวันเทศน์มหาชาติ
ประเพณีผีตาโขน เป็นประเพณีที่มีมาตั้งแต่โบราณ จะมีมาตั้งแต่เมื่อใดไม่ปรากฏ สันนิษฐานว่ามีมาตั้งแต่มี “บุญหลวง” เป็นบุญพระเวสสันดรและบุญบั้งไฟรวมกันนับเป็นเวลานานหลายร้อยปี หรืออาจจะมีตั้งแต่เมื่อครั้งพระพุทธศาสนาเข้ามาเผยแพร่ในประเทศไทย
การละเล่นผีตาโขน "ผีตาโขน” เป็นคำที่เรียกชื่อ การละเล่นชนิดหนึ่ง ที่ผู้เล่นต้องสวมหน้ากากที่วาดหรือแต้มให้หน้ากลัว โดยชุดแต่งผีตาโขนใช้ผ้าเก่า ผ้ามุ้ง หรือใช้เศษผ้านำมาห่อหุ้มร่างกายให้มิดชิด ซึ่งจะร่วมเข้าขบวนแห่และแสดงท่าทางต่าง ๆ ระหว่างที่มีประเพณีบุญหลวง เป็นการละเล่นที่มีเฉพาะในท้องที่อำเภอด่านซ้ายเท่านั้น
ทั้งนี้ งานประเพณีบุญหลวงและการละเล่นผีตาโขน ประจำปี 2567 มีขึ้น บริเวณลานวัฒนธรรม อ.ด่านซ้าย จ.ตั้งแต่วันนี้ - 14 ก.ค. 2567 โดยงานในปีนี้ นอกจากจะได้ชมขบวนแห่อันงดงามตระการตา สะท้อนถึงวัฒนธรรมประเพณีท้องถิ่นแล้ว ยังมีขบวนเทิดพระเกียรติ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เป็นการแสดงออกถึงความรักชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย์ ของพี่น้องชาวจังหวัดเลย ที่มีความรักความสามัคคี เป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกัน
สำหรับตารางกิจกรรมของเทศกาลบุญหลวงและการละเล่นผีตาโขน ประจำปี 2567 มีดังนี้
7-9 ก.ค. 2567 งานประเพณีบุญหลวงและการละเล่นผีตาโขนประจำปี 2567 บริเวณถนนพระแก้วอาสาหน้าที่ว่าการ อ.ด่านซ้าย และวัดโพนชัย
9-11 ก.ค. 2567 งานประเพณีบุญหลวงและการละเล่นผีตาโขนแบบโบราณ ณ วัดศรีภูมิ บ้านนาหอ อ.ด่านซ้าย
11-13 ก.ค. 2567งานประเพณีบุญหลวงและการละเล่นผีตาโขน ณ วัดศรีสะอาด บ้านหนามแท่ง-นาทุ่ม อ.ด้านซ้าย
12-14 ก.ค. 2567 “งานไหลผี ที่นาเวียงใหญ่” Phi Ta Khon Night Parade ณ สนามฟุตบอลโรงเรียนด่านซ้ายและวัดโพธิ์ศรี บ้านนาเวียงใหญ่ อ.ด่านซ้าย
ขอบคุณข้อมูลจาก : สำนักงานราชบัณฑิตยสภา , museumthailand