การออกจากการปฏิบัติธรรมเป็นเวลา 3 ปี 3 เดือน 3 วัน ของครูบาเจ้าบุญชุ่ม ที่มีพุทธศาสนิกชน ไปรอรับท่านออกจากถ้ำเมืองแก๊ดถึงขนาดต้องไปพักรอเพื่อรับท่าน ผู้คนเต็มไปด้วยความศรัทธาและบูชาครูบาอาจารย์ ส่วนหนึ่งต้องการได้เคารพกราบไหว้ท่านหลังจากไม่ได้พบท่า 3 ปี อีกส่วนหนึ่งไปเพื่อจะได้ทำบุญและรับพรจากพระผู้ปฏิบัติดีปฎิบัติชอบและเข้าสู่การปฏิบัติธรรมเป็นเวลานาน ย่อมจะมีบุญเต็มเปี่ยมออกมาจากสถานที่ท่านได้ปฏิบัติธรรมนั้น
การปฎิบัติธรรมโดยอธิษฐานเข้าไปจำพรรษาในสถานที่เปิดเป็นระยะเวลานาน มีคำที่เกี่ยวกับการปฏิบัติในลักษณะนี้ 2 คำคือ นิโรธสมาบัติ กับนิโรธกรรม นิโรธสมาบัติ คือ ความสามารถพิเศษสำหรับพระอรหันต์และพระอนาคามีผู้ได้ฌานสมาบัติผู้ที่เข้านิโรธสมาบัติจะได้รับความสุขอันเกิดจากความสงบแห่งจิตอย่างสูงสุดกระทั่งลืมกินลืมพักผ่อน แต่ธรรมชาติของร่างกายมนุษย์ที่ต้องมีการดื่ม การกิน การขับถ่าย การพักผ่อน การเคลื่อนไหวอิริยาบถต่าง ๆ ท่านที่เข้านิโรธสมาบัติจึงไม่อาจอยู่ในสภาวะนั้น ๆ ได้นานเกินกว่าที่ร่างกายจะทนไหว เพราะร่างกายจะถูกทำลายหรือเสื่อมสลายลงเพราะขาดน้ำขาดอาหาร จึงมีตำนานเล่ากันต่อ ๆ มาว่า ผู้ที่ถวายอาหารมื้อแรกแด่ท่านผู้ออกจากนิโรธสมาบัติจะได้รับอานิสงส์ในปัจจุบันทันตา ฟังดูเป็นเรื่องเหลือเชื่องมงาย แต่เรื่องของจิตเป็นสิ่งที่ยังรอคอยการพิสูจน์เพื่อความกระจ่างอยู่ตลอดเวลา
ขณะที่แนวทางของพ่อแม่ครูบาอาจารย์ทางภาคเหนือ มีแนวทางปฏิบัติ ที่เรียกคล้ายๆ กัน ว่า นิโรธกรรม การเข้านิโรธกรรมด้วยการเก็บตัวปฏิบัติธรรมในถ้ำเถื่อนแรมเดือนแรมปีแบบไม่พบปะผู้คน ผู้ที่ปฏิบัตินิโรธกรรมรูปแรกๆ คือ ครูบาเจ้าศรีวิชัยซึ่งการปฏิบัติธรรมของครูบาเจ้าบุญชุมก็อาจกล่าวได้ว่าเป็นการปฏิบัติธรรมในสายเดียวกัน รากของการเข้านิโรธกรรมว่ากันว่ามาจาก นักบวชสายทิเบตเนปาล (และพม่าบางส่วน) โดยครูบาบุญชุ่มน่าจะเป็นพระสงฆ์ล้านนาในสายครูบารูปแรกๆ ที่เข้านิโรธกรรมยาวนานมากแบบพระทิเบต เนปาล
หากพิจารณาในแง่ดี มองข้ามเส้นผมที่ยาวสยายและการนั่งเสลี่ยงคานหามทิ้งไป การเข้านิโรธกรรมของครูบาล้านนาสายกัมมัฏฐาน ถือเป็นการเดินตามรอยครูบาเจ้าศรีวิชัยที่มีความมุ่งมั่นขัดเกลากิเลสให้เบาบางลงไป ในลักษณะเป็นครั้งเป็นคราว เป็นการฝึกวิธีดับอายตนะแบบชั่วคราว เพื่อความสงบแห่งจิต อาจารย์เพ็ญสุภา สุขคตะ ได้อธิบายไว้ในบทความ การเข้านิโรธกรรมของครูบาคติใหม่ รับอิทธิพลจากครูบาเจ้าศรีวิชัยจริงหรือ? ว่า หากพิจารณาในแง่ดี มองข้ามเส้นผมที่ยาวสยายและการนั่งเสลี่ยงคานหามทิ้งไป การเข้านิโรธกรรมของครูบาล้านนาสายกัมมัฏฐาน ถือเป็นการเดินตามรอยครูบาเจ้าศรีวิชัยที่มีความมุ่งมั่นขัดเกลากิเลสให้เบาบางลงไป ในลักษณะเป็นครั้งเป็นคราว เป็นการฝึกวิธีดับอายตนะแบบชั่วคราวเพื่อความสงบแห่งจิต หาใช่อวดอุตริมนุสธรรมว่าตนได้บรรลุธรรมชั้นสูงขั้นอนาคามีแล้วแต่อย่างใดไม่
กล่าวโดยสรุป คือ การเข้าปฏิบัติธรรมเป็นเวลานานเป็นการขัดเกลากิเลส พระท่านจะบรรลุธรรมอย่างไรนั้นเราผู้เป็นมนุษย์ที่ธรรมดาผู้มีกิเลสย่อมไม่อาจหยั่งรู้ แต่เมื่อครูบาอาจารย์ออกจากการปฏิบัติธรรม ย่อมเปี่ยมไปด้วยบุญกุศลที่ลูกศิษย์หรือผู้ศรัทธาจะไปทำบุญ ไปฟังธรรม เพื่อเป็นมงคลแก่ตน จะได้รับบุญมากๆ เหมือนการทำบุญกับพระผู้เปี่ยมด้วยเมตตาและบารมีเช่นเดียวกับที่เราหว่านพืชลงบนนาบุญที่มีความอุดมสมบูรณ์พืชผลย่อมงอกงามมากๆ นั้นคือเหตุผลที่ว่า ทำไมคนต้องแห่แหนไปเฝ้ารอการออกจากนิโรธกรรมของครูบาเจ้าท่านมากมายถึงเพียงนี้
ที่มาของข้อมูล อาจารย์เพ็ญสุภา การเข้านิโรธกรรมของครูบาคติใหม่ รับอิทธิพลจากครูบาเจ้าศรีวิชัยจริงหรือ? มติชนสุดสัปดาห์ ปริศนาโบราณคดี ฉบับวันที่ 19 - 25 เมษายน 2562