พุทราต้นไม้ที่รำลึกวีรกรรมในการทำยุทธหัตถีของสมเด็จพระนเรศวรมหาราช
….. ส่วนพระนเรศร์กับพระอุปราชก็เข้าชนช้างชิงไชย แล้วสู้รบฟันแทงกันด้วยพระแสงของ้าวตามกระบวนเพลขอ ก็รำรอรับกันประจันสู้กันไปตามเพลง ส่วนช้างพระนเรศร์นั้นเล็ก ก็ถอยทางพลางสู้ชน ครั้งถอยไปพระอุปราช จึงพันพระนเรศร์ด้วยพระแสงของ้าว พระนเรศร์จึ่งหลบ ก็ถูกพระมาลาบี้ไปประมาณได้สี่นิ้ว ครั้งช้างพระนเรศร์ถอยไป จึ่งได้ที่ประจันหนึ่ง เรียกว่าหนองขายันแลพุดทรากะแทก ก็ยังมีที่ที่อันนั้นจนทุกวันนี้ ช้างพระนเรศร์ยันต้นพุดทราอันนั้นเข้าได้แล้วจึ่งชนกระแทกขึ้นไปก็ค้ำคางช้างอุปราชเข้า ฝ่ายช้างอุปราชก็เยือนหน้าไป พระนเรศร์ได้ทีก็ฟันด้วยพระแสงของ้าว ชื่อเจ้าพระยาแสนพลพ่าย ก็ถูกอุปราพระเศียรก็ขาดออกไปกับที่บนคอช้าง กลางช้างจึ่งเข้าประคองไว้ ฝ่ายไทยก็โห่เอาไชยสามครา ดังอื้ออึงสนั่นไปทั้งในป่า …..
ข้อความนี้ปรากฎอยู่ใน คำให้การขุนหลวงหาวัด บรรยายฉากการทำยุทธหัตถีระหว่างสมเด็จพระนเรศวรมหาราช กับพระมหาอุปราช ไว้อย่างดุเดือด ชิงรับชิงรุก เมื่อช้างสมเด็จพระนเรศวรเกือบพลาดพลั้งถอยหลัง โชคดีที่มีต้นพุทรา อยู่ท่ามกลางสมรภูมิตรงนั้นพอดี ช้างทรงสมเด็จพระนเรศวจึงได้ทียันเข้ากับต้นพุทราก่อนจะค้ำเข้ากับช้างพระมหาอุปราก่อนที่พระนเรศวรจะฟันพระมหาอุปราชจนได้ชัยชนะ
จากเหตุการณ์นี้ ต้นพุทราถือเป็นต้นไม้ที่มีคุณูปการกับอโยธยา ต้นไม้ต้นหนึ่งที่บางบันทึกระบุว่าเป็นซากต้นไม้บ้าง หรือในภาพวาดการกระทำยุทธหัตถีถูกตีความเป็นตอไม้บ้าง กลายเป็นสิ่งที่ค้ำหนุนให้ความเพรี่ยงพร้ำกลายเป็นความได้เปรียบในการรบ และพลิกกลับเป็นชัยชนะที่ยิ่งใหญ่ของมหาสงครามที่เปลี่ยนเกมส์การเมืองและสร้างประวัติศาสตร์หน้าใหม่ไปตลาดกาล ปฎิเสธไม่ได้ว่าชัยชนะของสมเด็จพระนเรศวรครั้งนั้นมีผลต่อการเมืองระหว่างประเทศ และดุลยอำนาจในอุษาคเนย์
ต่อมาในครั้งที่มีการบูรณะพระนครศรีอยุธยาในสมัยรัชการที่ ๕ พระยาโบราณราชธานินทร์ ได้รำลึกถึงวีรกรรมครั้งนั้น และได้นำต้นพุทรามาปลูกไว้ในพื้นที่พระบรมมหา ราชวังเดิมของพระนครศรีอยุธยา ที่ตอนนี้อยู่ในอุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา
ด้วยต้นพุทรานี้เอง ช้างทรงของสมเด็จพระนเรศวร ชื่อเดิม พลายภูเขาทอง หรือชื่อก่อนยุทธหัตถึ คือ เจ้าพระยาไชยนุภาพ แม้ได้รับพระราชทานนามใหม่เป็น เจ้าพระยาปราบหงสาวดี หลังยุทธหัตถึแล้ว ก็ยังได้รับ ชื่อรองอีกว่า พลายพุทรากระแทกหรือพลายพุทรากระทืบ ด้วย
คนโบราณถือว่าพุทราเป็นไม้มงคลนิยมปลูกไว้ในบริเวณบ้าน แต่ต้องปลูกให้ถูกทิศ คือ ทิศตะวันตกจะช่วยเสริมดวงให้แคล้วคลาดจากคดีความ เรื่องอื้อฉาวทั้งหลาย และไสยศาสตร์ ทิศเหนือ ช่วยป้องกันอาคม และไสยเวท
ท่านที่ชื่นชอบเรื่องราวประวัติศาสตร์ไทย สามารถติดตามชมซีรีส์ฟอร์มยักษ์ “ตำนานสมเด็จพระนเรศวรมหาราชเดอะซีรีส์” ภาคองค์ประกันหงสา ได้ทาง ช่อง 9 MCOT HD หมายเลข 30 ทุกวันเสาร์-อาทิตย์ เวลา 18.00 น.