จากการที่กรมศิลปากรประกาศยกย่อง “มหาชาติคำหลวง” อายุ 540 ปี เป็น “วรรณคดีแห่งชาติ” ใน พ.ศ. 2565 นั้น วันนี้ Backbone MCOT จึงขอพาทุกท่านมาทำความรู้จักกับ “มหาชาติคำหลวง” วรรณคดีชั้นครูอันทรงคุณค่า ที่น่าสนใจ
เรื่องย่อ
“มหาชาติคำหลวง” เรื่องเล่าเกี่ยวกับอดีตชาติของพระพุทธเจ้าเมื่อครั้งเสวยพระชาติเป็น “พระเวสสันดร” ดังที่ปรากฏในเรื่อง “เวสสันดรชาดก” ที่มีความสำคัญกว่าชาดกเรื่องอื่นใด เพราะเป็นพระชาติที่พระเวสสันดรทรงบำเพ็ญบารมีครบถ้วนทุกประการ โดยเฉพาะอย่างยิ่งบุตรทารทานที่ทำได้ยากยิ่ง ก่อนที่พระองค์จะเสวยพระชาติเป็นเจ้าชายสิทธัตถะ และตรัสรู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า
วรรณคดีเรื่องนี้แบ่งเนื้อหาออกเป็น 13 กัณฑ์ ได้แก่ กัณฑ์ทศพร, กัณฑหิมพานต์, กัณฑ์ทานกัณฑ์, กัณฑ์วนประเวศน์, กัณฑ์ชูชก, กัณฑ์จุลพน, กัณฑ์มหาพน, กัณฑ์กุมาร, กัณฑ์มัทรี, กัณฑ์สักรบรรพ, กัณฑ์มหาราช, กัณฑ์ฉกษัตริย์ และกัณฑ์นครกัณฑ์ โดยแต่ละกัณฑ์แต่งเป็นคำประพันธ์ตามความถนัดของกวีแต่ละคน ส่วนมากเป็นร่ายโบราณ บางกัณฑ์เป็นร่ายแล้วแทรกคำประพันธ์ประเภทอื่น เช่น โคลง ฉันท์ และกาพย์
ภาพจาก : National Library of Thailand
ผู้แต่ง
สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถแห่งกรุงศรีอยุธยาโปรดเกล้าฯ ให้นักปราชญ์ราชบัณฑิตร่วมกันแต่งเรื่องมหาชาติคำหลวงเมื่อ พ.ศ. 2025 ตามที่ปรากฏหลักฐานในพระราชพงศาวดารฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ์ เป็นการแปลแต่งเป็นภาษาไทยจากคาถาพันในภาษาบาลี โดยแต่งเนื้อความเพิ่มเติมในส่วนที่ไม่มีในภาษาบาลีบ้าง แม้ว่าปัจจุบันจะมีการแต่งซ่อมในสมัยต้นรัตนโกสินทร์อยู่บ้าง แต่ก็ยังคงมีสำนวนและศัพท์เก่าอยู่มาก
วัตถุประสงค์
เพื่อให้สัปปุรุษอ่านให้อุบาสิกาฟังในโอกาสทำบุญให้ทานในเทศกาลเข้าพรรษา
สำหรับผู้ที่สนใจอ่าน “มหาชาติคำหลวง” วันนี้ Backbone MCOT มีมาเวอร์ชันออนไลน์ที่สามารถหาอ่านได้ง่าย ๆ ที่เว็บไซต์ หอสมุดวชิรญาณ https://vajirayana.org/มหาชาติคำหลวง
สำหรับผู้ที่เริ่มต้น และสนใจอยากอ่าน “มหาชาติคำหลวง” แต่รู้สึกว่าคำศัพท์บางคำยากเกินไป หนังสือ “พจนานุกรมศัพท์วรรณคดีไทย สมัยอยุธยา มหาชาติคำหลวง ฉบับราชบัณฑิตยสถาน” ที่พิมพ์เผยแพร่เมื่อ พ.ศ. 2549 ก็เป็นอีกหนึ่งทางเลือกที่น่าสนใจมาใช้ศึกษา โดยหนังสือเล่มนี้จะใช้ต้นฉบับหนังสือ “มหาชาติคำหลวง ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ พ.ศ. 2460” เป็นต้นฉบับหลักในการพิจารณาเนื้อหา คัดเลือกศัพท์ เขียนบทนิยาม และยกตัวอย่างประกอบ และยังใช้เอกสารตัวเขียน (สมุดไทย) จากหอสมุดแห่งชาติ เรื่องมหาชาติคำหลวง กัณฑ์ต่าง ๆ จำนวน 70 ฉบับ สำหรับสอบเทียบเนื้อหา อีกด้วย
ขอบคุณข้อมูลจาก สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์, Piyaphong Phoyen