วันก่อนผ่านไปแถวบางลำภู มองเข้าไปในวัดบวรนิเวศเห็นถนนที่ทอดตัวยาวผ่านหมู่กุฎิ ว่างเปล่า รู้สึกได้ถึง”ความสงบ” และ“เงียบเหงา” ความจริงวัดก็ต้องสงบอยู่แล้ว แต่วันนี้รู้สึกว่าวัดเงียบกว่าเดิม ตามถนนเล็กๆ แทบไม่มีผู้คนเดินผ่านไปมา นานๆจะมีหลวงพ่อหลวงพี่ เดินผ่านมาบ้าง เห็นถนนในวัดแล้วก็นึกถึงบรรยากาศ วันเข้าพรรษาที่ตื่นไปซื้อดอกไม้แต่เช้าเอามาใส่บาตร ตักบาตรดอกไม้ เป็นกิจกรรมที่ทำมาตั้งแต่เด็กเพราะเป็นเด็กวัด นึกถึงวันที่หอบดอกไม้ไปนั่งรอ ถึงเวลาพระท่านจะเดินเป็นแถวยาวผ่านมาทุกคนจะเอาดอกไม้ที่เตรียมมาใส่บาตร
เด็กๆ มักถามพ่อแม่ ใส่บาตรไม่ใส่กับข้าวหรือ? (อันนี้คงใส่บาตรตอนเช้าเป็นประจำ) โตขึ้นมาหน่อยอาจถามว่า ใส่ไปทำไมดอกไม้ ? ก็เห็นเวลาใส่บาตรยายก็ถวายดอกไม้ทุกที ตักบาตรดอกไม้ไปทำไม ? ตักมาจากไหน? มาจากสมัยพุทธกาล คนที่ตักบาตรดอกไม้คนแรกคือพระเจ้าพิมพิสาร คือ วันหนึ่ง พระเจ้าพิมพิสารเสด็จผ่านอุทยาน มีนายมาลาการ ภาษาชาวบ้านเรียนคนสวน เก็บดอกไม้มาถวายพระเจ้าพิมพิสารเสด็จต่อไป พบพระพุทธเจ้าเสด็จออกบิณฑบาตร ว่าในว่าพระเจ้าพิมพิสารเกิดศรัทธาแรงกล้าทันทีที่เห็นพระรัศมีรอบพระวรกาย จึงคิดเอาดอกไม้ไปถวายเป็นการบูชา (ครั้นจะเรียกหาข้าวมาใส่บาตรคงไม่ทันแล้ว) ท่านก็เอาดอกไม้ที่ได้มาถวายพระพุทธเจ้า
เมืองไทยตักบาตรดอกไม้วันเข้าพรรษาเมื่อไรไม่มีบันทึกไว้ชัดเจน เป็นประเพณีทั้งในวันเข้าและออกพรรษา ชาวพุทธมักไปทำบุญที่พระพุทธบาท สระบุรี เป็นการทำความเคารพพระสงฆ์ที่มารวมกันเพื่อจำพรรษาในวัดวาอารามนั้นๆ ประเพณีตักบาตรดอกไม้ กลับมาปฎิบัติกันมากสัก 50 ปีที่ผ่านมา เมื่อพระอารามหลวง วัดบวรนิเวศ วัดราชบพิตร วัดเทพศิรินทราวาสจะถือเป็นธรรมเนียมปฎิบัติ ตักบาตรดอกไม้วันเข้าพรรษาทำกันมาตลอด
เอาดอกอะไรมาตัก ? ตักแล้วพระเอาดอกไม้ไปไหน? คำถามยอดฮิต ใช้ดอกอะไร? ดอกไม้ตักบาตรใช้ดอกอะไรก็ได้ ดอกที่ใช้มากที่สุดมานานแล้ว คือ ดอกบัว มะลิ รัก ยุคหลังๆ ดอกที่ขาดไม่ได้คือ ดอกเข้าพรรษา ดอกดาวเรือง อย่างที่บอกว่าใครอยู่ใกล้พระพุทธบาท จะไปตัดบาตรดอกไม้ ดอกที่ชาวบ้านแถวพระพุทธบาทใช้ใส่บาตรคือ ดอกไม้พื้นถิ่นที่บานในฤดูฝนดอกไม้ตระกูลขิงข่า ดอกบัว ดอกไม้ที่หาได้ง่ายตามฤดูกาล อาจจะเป็นความนิยมใช้ดอกไม้ตระกูลขิงข่า หรือเปล่าไม่รู้ดอกไม้ตักบาตรที่นิยมหามาตักบาตร คือ ดอกหงส์เหิน หรือที่เรียกกันติดปาก ดอกเข้าพรรษา ดอกหงส์เหินเป็นดอกไม้ตระกูลเดียวขิงข่าจะบานช่วงฤดูฝน
จำได้ว่าเคยถามผู้ใหญ่ว่าทำไมต้องเป็นดอกหงส์เหิน ท่านอธิบายว่า ดอกหงส์เหินมีลำต้นตรง ออกดอกแล้ว ดอกจะทอดตัวโน้มลงเมือนการก้มคาวระ ดอกหงส์เหินออกดอกช่วงฤดูฝนเหมือนเป็นสัญญาณของการเข้าพรรษา ดอกเข้าพรรษา จึงเป็นสิ่งแทนความรู้สึกถึงการถวายความเคารพพระพุทธเจ้า ความเห็นนี้เป็นคำอธิบายของผู้ใหญ่ที่เคยได้รับตอนเด็กๆ การตัดบาตรดอกไม้ไม่จำเป็นต้องเป็นดอกหงส์เหินเสมอไป ดอกอะไรก็ได้ที่หาได้ง่ายๆ ขอให้ถวายพระด้วยความเคารพ
ตักบาตรแล้วพระเอาดอกไม้ไปไหนเยอะแยะ เรื่องวิธีใช้ดอกไม้ขึ้นอยู่กับแต่ละวัด เท่าที่สังเกตเห็น พระท่านจะเลือกดอกไม้ที่ได้ติดมือกลับไปบูชาพระที่กุฎิท่าน อีกส่วนหนึ่งขึ้นอยู่กับแต่ละวัด อย่างวัดบวรนิเวศ จะเอาดอกไม้ทั้งหมด ไปวางไว้ใต้ต้นพระศรีมหาโพธิ์ วัดบวรจะมีต้นโพธ์ใหญ่อยู่หลังวิหารพระศาสดา ต้นโพธิ์ต้นนี้นำหน่อมาจากต้นพระศรีมหาโพธิ์ที่อินเดีย ความหมายคือการนำดอกไม้ไปบูชาพระพุทธเจ้า พอดอกไม้ที่ว่งไว้าแห้งพระท่านจะให้ลูกศิษย์เก็บดอกแห้งๆไปทำมวลสารในการสร้างพระผง ส่วนวัดเทพศิรินทร์ เมื่อตัดบาตรเสร็จแล้วจะนำดอกไม้มารวมกันและทำเป็นกำผสมกันมีดอกไม้หลายนแบบให้พระนำไปถวายพระ ส่วนที่เหลือก็นำไปวางบูชาพระในศาสนสถานสำคัญ
วันเข้าพรรษาถึงจะตักบาตรดอกไม้ตามปกติไม่ได้ก็ไม่ได้หมายความว่าทำบุญไม่ได้ สามารถเลือกทำบุญได้ตามความสะดวกอะไรที่ทำแล้วมีความสุข ไม่เบียดเบียนใครเป็นบุญทั้งสิ้น